Wyszukaj
Zmień rozmiar czcionki
Wersje kontrastowe
Metodyka wychowania fizycznego. Zagadnienia wybrane
Niniejszy podręcznik adresuję do studentów kształcących się w uczelniach przygotowujących nauczycieli wychowania fizycznego oraz do czynnych zawodowo nauczycieli pracujących w placówkach oświatowo-wychowawczych. Nie można oczywiście nie uwzględniać faktu, że od pięciu lat funkcjonujemy w reformowanym systemie edukacji. Wprowadzana od 1999 roku reforma przyniosła wiele zmian w strukturze i funkcji polskich szkół, a co się z tym wiąże, także w programach oraz w metodach kontroli i oceny opanowania realizowanego materiału.
Najogólniej ujmując, celem wychowania fizycznego w szkole w duchu reformy winna być systematyczna poprawa aktywności ruchowej dzieci i młodzieży, której niedostatek stwierdzono w licznych badaniach już przed wieloma laty, a zwłaszcza w badaniach prowadzonych w ostatnim dziesięcioleciu pod patronatem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). W tym kontekście wychowanie fizyczne dzieci i młodzieży należy obecnie postrzegać jako zespół działań prozdrowotnych, które umożliwią młodym populacjom pełny i zdrowy rozwój, lecz także będą podstawą do wyrobienia w nich stylu życia opartego na kulturze fizycznej, we wszystkich okresach ontogenezy.
Jak zauważa wielu autorów – szkolne wychowanie fizyczne to nie tylko stymulator rozwoju, zdrowia i aktywności, ale też zabawa, radość i przyjemność. To także szkoła dzielności, wytrzymałości i wielu innych pozytywnych cech składających się na charakter i postawę życiową, rozwój emocjonalny i intelektualny. Tak rozumiane wychowanie fizyczne w szkole zobowiązuje do traktowania uczniów podmiotowo oraz do kształtowania w nich postaw kreatywnych, we wszelkich formach organizacyjnych szeroko pojętej kultury fizycznej. Warto też pamiętać, jak podkreśla B. Czabański [1995], iż współczesny nauczyciel wychowania fizycznego potrafi nie tylko pięknie ćwiczyć, mądrze mówić, lecz przede wszystkim umie z rozwagą słuchać i pozwala wypowiadać się uczniom.
W opracowaniu w syntetycznym ujęciu przedstawiono wybrane zagadnienia z teorii i metodyki wychowania fizycznego, a na ich tle metody i zasady nauczania, typy i rodzaje lekcji, przykłady rozkładów materiału i wiele innych zagadnień niezbędnych w całokształcie pedagogicznych poczynań współczesnej szkoły na obecnym etapie jej rozwoju.
Mam nadzieję, że niniejsze opracowanie zostanie przyjęte jako propozycja nowego spojrzenia na miejsce przedmiotu i rolę nauczyciela wychowania fizycznego w systemie edukacyjnym zreformowanej szkoły.
a
Auksologia. Rozwój osobniczy człowieka w ujęciu biomedycznym
Zdrowie dorosłego człowieka w znacznej mierze zależy od prawidłowego rozwoju łonowego i po urodzeniu, aż do zakończenia procesów wzrastania. Prawidłowym rozwojem zainteresowani są zatem rodzice, opiekunowie, nauczyciele, lekarze pediatrzy i medycyny szkolnej, higienistki szkolne, nauczyciele wychowania fizycznego. Wiedza o prawidłowym rozwoju w różnym zakresie interesuje zatem niemal wszystkich ludzi — szeregowych obywateli i rządzących. Wiedza o prawidłowym rozwoju pozwala zrozumieć granice „zdrowia pozytywnego”, granice możliwości polepszenia stanu zdrowia. Miernikiem tego stanu są bowiem wskaźniki rozwoju odnoszone do norm rozwoju fizycznego i psychicznego dzieci. Na zmienność stanu rozwoju fizycznego młodego pokolenia Polaków w przeszłości wpływały wojny, kryzysy ekonomiczne, współcześnie zaś przemiany ustrojowe. Biologia rozwoju człowieka — auksologia — jest podstawą dla wszelkiej wiedzy o biologii rozwoju człowieka, wiedzy, której pewne elementy winny posiąść także dzieci, oczywiście stosownie do swego wieku. Wzrost zainteresowań tą dziedziną wiedzy widoczny jest zwłaszcza od połowy XX w. Liczne aspekty kondycji zdrowotnej współczesnych ludzi i populacji ludzkich mają u swego podłoża warunki, w jakich przebiegał ich rozwój.
a
a
Andrzej Malinowski, Józef Tatarczuk, Ryszard Asienkiewicz
Dziecko lubuskie
[…] Monografia nasza nawiązuje do wcześniejszych opracowań pod tytułem Dziecko…, które zaproponował A. Malinowski. Pod jego redakcją ukazało się Dziecko poznańskie (1976) oraz Dziecko wielkopolskie (1978), w którym zawarto dane o różnicach rozwojowych dzieci Poznania, z miast oraz wsi wielkopolskich. W 1988 roku ukazało się Dziecko pomorskie F. Rożnowskiego i Dziecko krakowskie M. Chrzanowskiej i współautorów (1983, 1988), które doczekało się już trzeciego wydania w 2002 roku. J. Cieślik i współautorzy (1994) opracowali Dziecko poznańskie ’90, natomiast pod redakcją M. Krawczyńskiego (2000) ukazało się Dziecko poznańskie 2000. W 1996 roku A. Jopkiewicz opublikował Dziecko kieleckie, które ma kolejne wydanie w 2000 roku. Również w 2000 roku ukazało się Dziecko z regionu kujawsko-pomorskiego w opracowaniu M. Napierały. Dziecko szczecińskie w opracowaniu D. Umiastowskiej i współautorów ukazało się w 2001 roku. Z inicjatywy A. Malinowskiego, J. Grabowskiej opublikowano w 1998 roku monografię Dziecko konińskie, następnie ukazała się w 1998 roku Dziecko łódzkie pod red. A.Malinowskiego i D. Chlebnej-Sokół, który to tytuł jest kontynuowany przez D. Chlebną-Sokół. W 2004 roku ukazało się też opracowanie M. Składa i H. Popławskiej pt. Dziecko wiejskie bialskopodlaskie.
a
a
Ryszard Asienkiewicz, Józef Tatarczuk, Artur Wandycz
Dziecko lubuskie. Poziom rozwoju fizycznego chłopców i dziewcząt w wieku 7-18 lat w świetle wybranych czynników społecznych i środowiskowych. Normy biologiczne
Fenotypowy obraz osobnika w trakcie rozwoju zależy od genotypu, który w sposób bezpośredni i niezmienny determinuje cechy jakościowe, oraz od czynników środowiskowych, które modyfikująco wpływają na cechy ilościowe będące wypadkową oddziaływania czynników endo- i egzogennych (Malinowski, Strzałko 1989; Wolański 2005; Malinowski i wsp. 2014). W Polsce nadal obserwujemy różnice między warstwami społecznymi, które znajdują odzwierciedlenie antropologiczne w gradientach społecznych cech somatycznych i sprawności motorycznej. Transformacja społeczno-gospodarcza w Polsce po 1989 roku charakteryzująca się przejściem od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej wyzwala ambiwalentne uczucia. Z jednej strony obserwujemy pozytywne zmiany w sferze pracy, modernizację gospodarki i zmiany w jej strukturze, wprowadzenie postępu technologicznego do przemysłu, rozwój działów wytwarzających środki konsumpcyjne oraz szeroki dostęp do wszelkich dóbr materialnych, natomiast z drugiej strony wzrost bezrobocia, pogłębiającą się pauperyzację społeczeństwa, nasilenie zjawisk patologii społecznej, które prowadzą do zwiększenia zróżnicowania społecznego. Wszystkie te zjawiska niewątpliwie musiały zostawić ślad w przebiegu procesów rozwojowych dzieci i młodzieży. Jak pisze Bielicki i wsp. (2003), w populacji polskiej wszelkie zaobserwowane zróżnicowania międzygrupowe (społeczne) w cechach somatycznych są czystym odbiciem braku jednakowych warunków życia.
a
a
Ontogenetyczna zmienność rozwoju fizycznego i motorycznego chłopców i dziewcząt w wieku 5-14 lat (na przykładzie populacji Zielonej Góry)
Rozwój fizyczny oraz zdrowie dzieci i młodzieży jest głównym problemem społecznym państwa. Zapewnienie optymalnych warunków do wszechstronnego rozwoju w okresach ontogenezy prenatalnej i postnatalnej stanowić będzie o wysokiej wartości biologicznej młodego pokolenia. Stąd też badania auksologiczne progresywnego okresu ontogenezy budzą coraz większe zainteresowanie przedstawicieli nauk biologicznych, medycznych i społecznych, natomiast w zakresie oceny i kontroli rozwoju głównie rodziców, lekarzy, pedagogów i wychowawców. Znajomość tych zagadnień umożliwia optymalne monitorowanie procesami wzrastania i dojrzewania dzieci i młodzieży, a informacje z tego zakresu należą do pozytywnych mierników zdrowia. Dotychczasowe wyniki prac naukowo-badawczych wzbogacają naszą wiedzę dotyczącą prawidłowości i uwarunkowań procesów wzrastania i rozwoju dzieci głównie w okresach edukacji szkolnej. Z badań J.Cieślika [1979] wiemy, że różne są modele wzrastania i rozwoju dzieci i młodzieży środowisk miejskich, wiejskich, czy też regionów, które modyfikowane czynnikami środowiskowymi ulegają przemianom w czasie. Różnice w przebiegu procesów rozwojowych między populacjami oraz w ich obrębie zdeterminowane są czynnikami genetycznymi i modyfikowane środowiskowymi. Oznacza to, że dobre warunki bytowe (żywienie, higiena, opieka lekarska) stymulują rozwój, natomiast gorsze warunki będą hamować genetycznie zdeterminowane możliwości rozwojowe osobnika. Klasycznym przykładem determinacji genetycznej jest występowanie w obrębie tej samej populacji różnic w procesach wzrastania i rozwoju między chłopcami i dziewczętami. Chłopcy w porównaniu z dziewczętami charakteryzują się wolniejszym tempem rozwoju przejawiającym się późniejszymi procesami kostnienia, wyrzynaniem się zębów stałych, dojrzewaniem płciowym oraz późniejszym (trwającym około dwóch lat) zakończeniem procesów wzrastania. Z kolei przykładem wpływu modyfikatorów środowiskowych kształtowanych rozwojem cywilizacji [Malinowski 1977] jest zjawisko trendu sekularne-go (tendencja przemian, zmienność czasowa) w procesach wzrastania i rozwoju, które znajdują odzwierciedlenie w osiąganiu wyższych wartości ostatecznych wymiarów ciała pomiędzy kolejnymi pokoleniami, oraz akceleracji rozwoju, przez co rozumie się przyspieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewania, wcześniejsze osiąganie kolejnych etapów rozwoju między pokoleniami (zmian wymiarów, proporcji ciała, tempa i rytmu wzrastania).
Wpływ czynników genetycznego i środowiskowego na procesy wzrastania i rozwoju dzieci i młodzieży przejawiają się występowaniem różnic między poszczególnymi osobnikami tej samej płci w obrębie każdej populacji. Stąd przedstawiciele zajmujący się aspektami rozwoju (auksologii) podzielają pogląd o stosowaniu do oceny rozwoju fizycznego układów odniesienia właściwych dla regionu kraju, czy też środowiska [Drozdowski 1975, Jopkiewicz 1996]. Są na mapie Polski jeszcze regiony, które nie były w sposób zadowalający objęte badaniami. Do takich należy zaliczyć Ziemię Lubuską leżącą w Zachodniej Polsce z głównym ośrodkiem naukowym w Zielonej Górze. Brak opracowań stał się inspiracją do podjętych badań.
a
a
Józef Tatarczuk, Andrzej Malinowski, Ryszard Asienkiewicz, Artur Wandycz
Dymorfizm płciowy w morfologii ciała kandydatów i kandydatek wychowania fizycznego
Dwupostaciowość organizmów, przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicznym, fizjologicznym, psychicznym i społecznym mężczyzn i kobiet, określane mianem „dymorfizm” jest zjawiskiem powszechnie znanym i dla większości cech ulegającym ontogenetycznym wahaniom.
Dymorfizm płciowy jako zjawisko w świecie przyrody budzi zrozumiałe zainteresowanie świata nauki oraz innych dziedzin życia, np. ergonomii, przemysłu odzieżowego, obuwniczego itp. Różnice morfofunkcjonalne między mężczyznami i kobietami wynikają z odmiennych funkcji związanych z przedłużeniem gatunku. Po urodzeniu różnice te są stosunkowo małe, lecz w większości cech już zaznaczone. W procesie ontogenetycznego rozwoju narastają szczególnie silnie w okresie dojrzewania płciowego, a w okresie starości ich wyrazistość zaciera się [Drozdowski 1997]. Odrębność płciowa w budowie kobiet zaznacza się między innymi swoistym typem otłuszczenia, niżej położonym środkiem ciężkości ciała, innymi jego proporcjami, krótszymi dźwigniami. Zróżnicowanie morfologiczne przejawia się przede wszystkim w masie ciała, wymiarach, proporcjach, składzie tkankowym ciała. Wśród licznych opracowań zajmujących się problematyką dymorfizmu płciowego bardzo rzadko podejmowano to zagadnienie w grupach dorosłych mężczyzn i kobiet o identycznej wysokości ciała.
Wśród nielicznych prac należy wymienić opracowanie Gworysa i wsp. [2010; Malinowskiego i wsp. 2012], którzy badali różnice cech antropometrycznych wśród dzieci i młodzieży w wieku 7-18 lat. Obserwacje proporcji ciała w ujęciu dymorficznym reprezentatywnych grup są interesujące nie tylko ze względów teoretycznych, ale przede wszystkim praktycznym. Można spodziewać się, że wyjaśniłyby one miedzy innymi zagadnienia dotyczące zakresu i kierunku zróżnicowania międzypłciowego cech strukturalnych i funkcjonalnych u osobników dorosłych, o identycznej wysokości ciała, ale też dostarczyłyby informacji, czy zawsze kierunek zróżnicowania płciowego badanych cech jest bardziej wyrazisty u mężczyzn. Celem niniejszej monografii jest określenie wielkości dymorfizmu płciowego w morfologii ciała przyszłych studentów wychowania fizycznego w grupach o jednakowej wysokości ciała. [Autorzy]
a
a
Humanistic and Social Issues of Physical Education
Zgodnie z etymologią terminu „antropologia”, właściwym przedmiotem tej dyscypliny jest człowiek w jego wszystkich aspektach: społecznym, kulturowym, psychologicznym i fizycznym. Obszary badawcze antropologii dotyczą nie tylko różnorodności, ale przede wszystkich odmienności, rozmaitości człowieka, form jego życia i związków między nimi. Szczególnego znaczenia nabierają badania związane z antropologią pedagogiczną, zajmującą się biologicznymi, kulturowymi i społecznymi aspektami edukacji i wychowania. Jej głównym celem jest transmisja kulturowa w przestrzeni kulturowej człowieka w aspekcie kształcenia (nauczania, edukacji i wychowania), rozwój osobowości, łączność jednostek i grup z kulturą – inkulturacja (edukacja w zakresie wyboru świata idei, wartości, świadomości społecznej, obrzędowości). Jej przedmiotem jest człowiek widziany jako istota zdolna do bycia wychowywanym i kształconym oraz potrzebującym wychowania i kształcenia (edukacji). Wychowanie fizyczne jako jedna ze składowych kultury fizycznej, ukierunkowane jest na kształtowanie i podtrzymywanie wysokiej sprawności fizycznej w jej osobniczym i populacyjnym ujęciu. Przez ruch (jako podstawową formę wychowania fizycznego) wpływa na procesy biologiczne przyczyniając się do podtrzymywania i kształtowania zdrowia społeczeństwa. Szczególne znaczenie ma wychowanie fizyczne w okresie progresywnego rozwoju dzieci i młodzieży, przygotowując młode pokolenie do pełnienia w przyszłości nowych funkcji i ról społecznych. Zawarte w prezentowanej monografii rozdziały, to teksty oryginalne, oparte na badaniach indywidualnych i zespołowych ukazujące szeroki zasięg zainteresowań wyrażający się w całościowym spojrzeniu na człowieka. Mam nadzieję, że zamieszczone w monografii prace będą inspiracją do podejmowania nowych badań auksologicznych w różnych środowiskach związanych z ochroną i promocją zdrowia
a
a
Conditions for Biological and Motor Development of Ontogenesis
W ostatnim stuleciu obserwujemy nagromadzenie dużej ilości nowej wiedzy w zakresie nauk medycznych, antropologii, antropomotoryki itp. To spowodowało nie tylko znaczące zwiększenie możliwości diagnozowania, ale jednocześnie przyczyniło się do wyłonienia nowych problemów i zadań jakie stoją przed współczesną nauką. Rozwój cywilizacyjny, a szczególnie rozwój różnych technik, uwalnia człowieka od dużego wysiłku fizycznego, zmieniając w zasadniczy sposób środowisko bytowania, a także samego siebie. Współczesny człowiek często zapomina, że jego organizm zaprogramowany został na aktywny styl życia i na przekór swoim potrzebom prowadzi sedynteryjny tryb życia. Związane z tym problemy otyłości, szczególnie dzieci i młodzieży, jako epidemii XXI wieku poruszają w swym opracowaniu L. Cymek i wspł. Kolejne artykuły omawiają badania longitudinalne rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży w Polsce (R. Asienkiewicz), a także zjawisko trendu sekularnego w odniesieniu do dzieci i młodzieży zamieszkałej w okolicach Moskwy (M. Negasheva). W kolejnych pracach R. Janiszewska omawia znaczenie długości okresu płodowego dla adaptacji do życia dzieci tuż po urodzeniu i przez pierwsze dwa lata, a M. Kowal i wspł. ustosunkowują się do problemu wpływu wykształcenia rodziców na rozwój biologiczny dzieci od 3 do 9 lat. Celem pracy R. Podstawskiego i wspł. była próba określenia poziomu zdolności siłowych z uwzględnieniem wieku i płci wśród klas 1-3. Z kolei A. Wandycz i wspł. przedstawiają skutki zachwiania biologicznego rytmu dobowego zakłócanego pracą dwuzmianową. Przekrojowy i mocno zróżnicowany charakter powyższych opracowań przybliża różnorodne aspekty omawianej problematyki i stanowi niewątpliwie jego zaletę – gorąco zachęcam do lektury.
a
a
Artur Wandycz, Józef Tatarczuk, Ryszard Asienkiewicz
Uwarunkowania zmian zachodzących w dojrzewaniu biologicznym (płciowym) dziewcząt województwa lubuskiego
Okres dojrzewania płciowego ma w życiu człowieka ogromne znaczenie. Jest to ważny etap rozwoju ontogenetycznego, w którym dziecko przeistacza się w osobę dorosłą, a wśród dziewcząt jego oznaką jest pierwsza miesiączka, która uwarunkowana jest wieloma czynnikami. Zwracali na to uwagę liczni autorzy, m.in. Jaczewski, Wolański, Malinowski. To skomplikowany okres w życiu kobiety, który kieruje organizm ku doskonałości i stabilizacji. Czas między dzieciństwem a dorosłością wywiera znaczący wpływ na budowę, wygląd ciała, rozwój motoryki, psychiki, fizjologii i osobowości wraz z całym bogactwem życia emocjonalnego, co dowodzi, że jest to proces złożony i skomplikowany [Jaczewski & Woynarowska 1982]. Pojawienie się pierwszej miesiączki jest istotnym momentem dojrzewania, który zapoczątkowuje cykliczną pracę jajników. Jednym z wcześniejszych objawów dojrzewania u dziewcząt jest wzmożenie wydzielania estrogenów pod wpływem pobudzenia kory nadnercza. Powoduje to u dziewcząt rozwój gruczołów sutkowych. Rozpoczęcie rozwoju zewnętrznych cech płciowych (drugi stopień dojrzewania) ma miejsce o 14 miesięcy wcześniej niż u chłopców.
a
a
Artur Wandycz, Józef Tatarczuk, Ryszard Asienkiewicz
Struktura somatyczna i aktywność motoryczna w ujęciu rytmów sezonowych wśród młodzieży akademickiej Uniwersyetu Zielonogórskiego
a
a
Zachowania zdrowotne i sprawność fizyczna studentów
W opinii osób podejmujących tę problematykę w swoich pracach, istnieje specyfika odżywiania się młodzieży akademickiej. Wpływ na nią ma wiele czynników, do których należą m.in.: plan zajęć dydaktycznych w uczelni, jej lokalizacja, indywidualne upodobania studiujących, tryb ich życia, jak również oferta i godziny funkcjonowania studenckich stołówek. Sposób żywienia zależny jest również od nawyków ukształtowanych w domu rodzinnym oraz finansowych możliwości studentów. Ponadto zmianie musiał ulec sposób żywienia młodzieży zamieszkującej w domach akademickich i na stancjach spowodowany przede wszystkim zmianą profilu działania lub likwidacją części stołówek studenckich zapewniających całodzienne żywienie oraz koniecznością dostosowania swoich możliwości finansowych do oferty innych placówek zbiorowego żywienia.
W opinii naukowców, w ostatnich dziesięcioleciach w Polsce zachodzą zmiany w strukturze spożywania żywności, zbliżając nasz model żywienia do krajów wysoko rozwiniętych [Gawęcki, Hryniewiecki 2000]. Zatem przynajmniej z tych powodów należałoby obserwować zmiany zachodzące w zwyczajach żywieniowych społeczeństwa, w tym również studentów, aby w miarę istniejących możliwości przeciwdziałać niekorzystnym tendencjom.
a
a
Biospołeczne uwarunkowania rozwoju somatycznego i sprawność motoryczna wybranych grup młodzieży akademickiej
a
a
Andrzej Malinowski, Józef Tatarczuk, Ryszard Asienkiewicz
Antropologia dla pedagogów z wybranymi zagadnieniami z chronobiologii i ergonomii
a
a
Andrzej Malinowski, Ryszard Asienkiewicz
Anatomia funkcjonalna człowieka. Schematy do ćwiczeń
Ćwiczenia z anatomii człowieka należą do trudnych zajęć dydaktycznych. Studiowanie anatomii winno bowiem opierać się na materiałach prosektoryjnych, których brak jest nawet odczuwalny w kształceniu medycznym. Student wychowania fizycznego winien zapoznać się głównie z narządem ruchu i podstawami innych układów. Dlatego dużą pomoc w uczeniu się stanowią podręczniki, zwłaszcza atlasy. Przy pomocy tych ostatnich można w ćwiczeniach, czy w trakcie zadań wypełnić schematy i tą drogą poznać tajniki budowy ciała człowieka. W ciągu ostatniego półwiecza schematy takie opracowywało wielu autorów. Ich stopień szczegółowości w zależności od przeznaczenia dla studentów np. biologii, czy wychowania fizycznego jest zróżnicowany. Sądzimy, że nasza propozycja schematów przeznaczonych dla studentów Wychowania Fizycznego, Wychowania Wczesnoszkolnego z Wychowaniem Fizycznym korzysta z dotychczasowego dorobku poprzedników
a
a
Andrzej Malinowski, Józef Tatarczuk, Ryszard Asienkiewicz
Ontogeneza i promocja zdrowia w aspektach medycyny, antropologii i wychowania fizycznego
a
a
Józef Tatarczuk, Ryszard Asienkiewicz, Ewa Skorupka
Ontogeneza i promocja zdrowia w aspektach medycyny, antropologii i wychowania fizycznego
a
a
Ryszard Asienkiewicz, Ewa Skorupka, Józef Tatarczuk
Ontogeneza i promocja zdrowia w aspektach medycyny, antropologii i wychowania fizycznego
a
a
